Stan zachowania monet - czym jest?
Stan zachowania monety to jedno z najważniejszych i najczęściej spotykanych kryteriów oceny numizmatu. Opiera się ono na kilkustopniowej skali, przypisującej każdy egzemplarz do kategorii, której charakterystyka najbardziej zbliżona jest do rzeczywistego wyglądu numizmatu. W Polsce powszechnie stosuje się skalę tej klasyfikacji opracowaną przez Edmunda Kopickiego.
Ocena stanu zachowania monet - podstawy na temat rozpoznania
Jak więc właściwie ocenić stan zachowania monet? Przede wszystkim należy pamiętać, że najniższymi stopniami (oznaczanymi cyframi od 7 do 5) są stany zły, dobry i bardzo dobry.
Stan zły (7) przypisuje się egzemplarzom, których ze względu na stan zachowania nie można zidentyfikować. Relief jest niemal całkowicie zatarty, a elementy takie jak legenda czy rysunek – słabo widoczne lub całkowicie nieczytelne.
Moneta w stanie dobrym (6) również była intensywnie eksploatowana jako środek płatniczy, a następnie wycofana z obiegu ze względu na znaczne zużycie. Widoczne są wyraźne ślady długotrwałego użytkowania - m.in. przetarcia, mechaniczne defekty i deformacje powierzchni. Na ogół zachowały się jedynie fragmenty wypukłych elementów wzoru oraz częściowy zarys legendy. Identyfikacja takich egzemplarzy jest możliwa dzięki informacji na temat metalu, wagi czy średnicy.
Moneta w bardzo dobrym stanie zachowania (5) przez długi czas pełniła funkcję środka płatniczego, co widocznie wpłynęło na jej wygląd. Na powierzchni znajdują się liczne ślady intensywnego obiegu - w tym rysy, przetarcia oraz drobne uszkodzenia mechaniczne. Część elementów, takich jak fragmenty napisu, znak menniczy czy data emisji, mogą być nieczytelne.
W jaki jeszcze sposób oceniany jest stan moment?
Moneta w stanie pięknym (4) długo krążyła w obiegu, czego efektem są m.in. znaczące wytarcia reliefu, liczne rysy oraz drobne uszkodzenia rantu. Pomimo widocznego stopnia eksploatacji, detale awersu i rewersu pozostają czytelne.
Moneta w bardzo pięknym stanie zachowania (3) także trafiła do obiegu i powszechnie funkcjonowała jako środek płatniczy. Na powierzchni dostrzegalne są ślady zużycia, takie jak przetarcia detali, zarysowania oraz niewielkie defekty mechaniczne.
Stan znakomity (2) charakteryzuje monety, które trafiły do obiegu jako środek płatniczy, jednak w większości przypadków na krótki czas. W związku z tym mogą one nosić niewielkie ślady użytkowania, takie jak drobne rysy, przetarcia czy uderzenia w tle, które nie wpływają na czytelność detali.
Wieńczący skalę stan menniczy (1) obejmuje wyłącznie najatrakcyjniejsze egzemplarze. Są wolne od zauważalnych uszkodzeń powstałych w czasie przechowywania, produkcji czy transportu. Rzecz jasna te właśnie numizmaty – ze względu na perfekcyjny wygląd – cenione są najwyżej.
Potocznie wyróżnia się także stan gabinetowy. To nieformalne określenie dotyczy monet, które trafiły do kolekcji prosto spod prasy, a w toku produkcji nie powstały na nich najmniejsze nawet niedoskonałości.
Warto również zwrócić uwagę na opisany w dalszej części artykułu stempel lustrzany (proof), dzięki któremu powstają monety z matowym rysunkiem na lustrzanym tle. Choć pod względem technicznym nie różni się on od stempla zwykłego - zupełnie inaczej wygląda proces bicia. Stempel jest ręcznie polerowany, poddawany specjalistycznej obróbce chemicznej, a po każdym użyciu starannie czyszczony.
Dowiedz się również, z jakich metali wybijane są monety!
Skala rzadkości numizmatów - podstawy
Wspomniana już skala rzadkości odzwierciedla natomiast liczbę istniejących egzemplarzy danego numizmatu. Z natury rzeczy odnosi się raczej do pieniędzy zabytkowych; opisuje wyłącznie monety zachowane w nie więcej niż 400 tys. sztuk – oznaczane są one literą "R". Dodatkowe cyfry informują o jeszcze bardziej ograniczonej dostępności, od 80 tys. na poziomie R1 do zaledwie 2 lub 3 okazów na szczeblu R8. R* zaś to symbol unikatu, występującego tylko w jednym egzemplarzu.
Dlaczego destrukty cieszą się szczególnym zainteresowaniem?
Wyjątkową – i również rzadko spotykaną – kategorię monet stanowią destrukty mennicze, czyli numizmaty uszkodzone w trakcie produkcji. Zazwyczaj są one od razu niszczone, czasami jednak przedostają się do obiegu albo na rynek numizmatyczny. Ze względu na wyróżniającą się formę cieszą one szczególnym zainteresowaniem – tym większym, im ciekawszy rodzaj wady. A tych może być wiele!
Czym jest niedobicie?
Niedobicie to wynik zużycia stempla menniczego lub przyłożenia doń niewłaściwego nacisku. W efekcie fragment wzoru wydaje się nieostry lub nie zostaje wytłoczony wcale. Uszkodzenia tego typu łatwo przeoczyć, w związku z czym w większych liczbach przenikają one poza mury Mennicy. Raczej nie dodają przy tym numizmatom szczególnej wartości.
Przykładem znacznie ciekawszego destruktu jest skrętka, czyli nieprawidłowa orientacja Awersu w stosunku do rewersu. Specyficzną jej wersję stanowi odwrotka, polegająca na wybiciu awersu w stosunku do rewersu, obróconego o 180 stopni, wyjątkiem są monety bite tzw. stemplem odwróconym, czyli np. monety USA. Hybryda to z kolei zestawienie awersu jednej monety z rewersem innej. Zdarzyć się może także bicie jednostronne albo na niepełnym krążku, wyciętym z samego skraju metalowej płyty – a także wiele innych błędów.
Ponowne wybicie - restrike
Restrike, powszechnie znany w świecie numizmatyki jako tzw. „nowe bicie”. Określenie to dotyczy monet wybitych z datą późniejszą niż ta,którą możemy odczytać z monety. Bardzo często do ich wybijania wykorzystuje się oryginalne stemple mennicze. Emitenci niejednokrotnie sięgali – i nadal sięgają – po to rozwiązanie w przypadku monet kolekcjonerskich, które są trudno dostępne, a na rynku osiągają wysokie ceny sprzedaży.
Ograniczona dostępność zwykle wynika z niskiego nakładu lub zniszczenia bądź przetopienia części emisji – np. w wyniku zmiany parytetów wagowych lub reformy walutowej.
Grading i skala Sheldona - najważniejsze informacje
Warto wspomnieć o gradingu monet, który również związany jest z określaniem stopnia ich zachowania. Jedną z najczęściej stosowanych metod w tym zakresie jest skala Sheldona, czyli 70-punktowy system oceny, stosowany przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. W ramach tej skali monety przyporządkowuje się do konkretnych kategorii, którym odpowiadają określone przedziały punktowe.
W ramach tej klasyfikacji wyróżnia się następujące zakresy:
- 70 punktów oznacza stan menniczy – idealny, bez nawet najmniejszych niedoskonałości,
- 67-69 punktów to stan znakomity – z prawie doskonałym lustrem menniczym i bardzo drobnymi niedoskonałościami,
- 64-66 punktów to stan bardzo dobry – z małą lub znikomą liczbą skaz i rys oraz dobrym lustrem,
- 60-63 punkty to stan dobry – z niewielkiej liczbie rys i skaz, dopuszczalne jest niepełne lustro monety,
- 50-59 to monety w stanie okołomenniczym, które miewają ślady zużycia obiegowego,
- Wartości poniżej 50 dotyczą monet obiegowych.
Sprawdź również, jak poprawnie czytać specyfikacje monet – to podstawa lepszego zrozumienia oznaczeń i opisów numizmatów.
Podsumowując, ocena stanu zachowania monet to sztuka wymagająca wprawy i znajomości przyjętych standardów. W Polsce zwykle stosuje się skalę Edmunda Kopickiego, pozwalającą trafnie określić stopień zużycia egzemplarza i jego potencjalną wartość. Znajomość tej klasyfikacji to solidna podstawa dla każdego, kto chce świadomie poruszać się w świecie numizmatyki.
Najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi na temat określania stanu zachowania monet
Jak określić stan zachowania monety?
Aby określić stan zachowania monety, należy ocenić liczbę i rodzaj jej niedoskonałości, takich jak przetarcia, rysy czy zatarcia detali. W Polsce najczęściej stosuje się skalę Edmunda Kopickiego, która klasyfikuje monety od egzemplarzy niemal nieczytelnych po te w stanie menniczym
Jak sprawdzić wartość monet?
Aby sprawdzić wartość monety, należy ocenić przede wszystkim jej stan zachowania. W tym celu zwykle stosowana jest skala Edmunda Kopickiego, która klasyfikuje monety według stopnia zużycia i widoczności detali. Im lepszy stan i mniejsza dostępność egzemplarza, tym wyższa jego wartość kolekcjonerska.
Co oznacza grading monet?
Grading monet to proces oceny stanu ich zachowania, oparty na standaryzowanych kryteriach. Jedną z najczęściej stosowanych metod gradingu jest skala Sheldona – 70-punktowy system wykorzystywany głównie w Stanach Zjednoczonych, który przyporządkowuje monety do określonych kategorii w zależności od ich stanu. Dzięki temu możliwe jest precyzyjne i porównywalne określenie jakości numizmatu.
