Władysław Sikorski – 80 lat kontrowersji wokół katastrofy w Gibraltarze

Z Tuszowa Narodowego w świat

Władysław Sikorski urodził się w Tuszowie Narodowym nieopodal Mielca w 1881 r. Kształcił się w gimnazjum w Rzeszowie, a następnie we Lwowie, gdzie ukończył Wydział Inżynierii Dróg i Mostów tamtejszej politechniki. Odbył służbę wojskową w armii austriackiej.

W okresie studenckim zaangażował się w działalność patriotyczną. Poznał Józefa Piłsudskiego oraz wiele innych postaci, które odegrały znacząca rolę w okresie odzyskiwania przez Polskę niepodległości. We Lwowie w 1908 r. wspólnie z m. in. Marianem Kukielem, Walerym Sławkiem i Kazimierzem Sosnkowskim założył Związek Walki Czynnej, który stawiał sobie za cel wywołanie powstania przeciwko Rosji. Współorganizował także Związek Strzelecki, w którego pracach intensywnie uczestniczył.

Po wybuchu I wojny światowej Sikorski został mianowany szefem Departamentu Wojskowego w Naczelnym Komitecie Narodowym, powstałym w Krakowie i będącym polityczną reprezentacją Polaków w Galicji. Odpowiadał za przygotowanie zaplecza dla polskich legionistów. W 1914 r. otrzymał awans na podpułkownika i komendanturę Szkoły Podchorążych Legionów Polskich.

W 1916 r. został mianowany pułkownikiem w uznaniu zasług jako organizator i „znakomitej służby przed nieprzyjacielem”.  W tym czasie zarysowały się różnice poglądów między nim a Piłsudskim, które doprowadziły z czasem do ostrego konfliktu. Sikorski opowiadał się za współpracą z Austro-Węgrami czemu sprzeciwiał się jego oponent.

Polityk i publicysta

W listopadzie 1918 r., już w Wojsku Polskim, Sikorskiego objął kwatermistrzostwo Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich w Galicji Wschodniej. Walczył, na różnych stanowiskach, w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1922 otrzymał stopień generał dywizji. W okresie międzywojennym pełnił funkcję premiera (1922-1923), ministra spraw wewnętrznych (1922-1923) oraz ministra spraw wojskowych (1924-1925).

W 1928 r. otrzymał status generała „do dyspozycji”, co było konsekwencją niechęci ze strony Piłsudskiego. Formalnie pozostał w służbie czynnej, ale bez stałego przydziału. Odsunięto go całkowicie od spraw wojskowych. Dużo czasu spędzał w Parchaniu koło Inowrocławia, resztówce majątku, którą zakupił na początku tal dwudziestych XX w. Podróżował do Francji, gdzie studiował zagadnienia wojskowe. Poświęcił się publicystyce. W 1934 r. opublikował książkę „Przyszła wojna – jej możliwości i charakter oraz związane z nimi zagadnienia obrony kraju”, która zyskała duży rozgłos.

Podczas kampanii wrześniowej, pozostając nadal bez przydziału, ewakuował się do Francji. Tam nawiązał współpracę z władzami polskimi na uchodźstwie. Objął tekę premiera i stanowisko Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w stopniu generała broni. Dążył do zachowania równowagi między ścierającymi się polskimi ugrupowaniami politycznymi i wojskowymi. Stawiał sobie za cel układanie dobrych relacji z sojusznikami, w tym Związkiem Radzieckim, czego dowodził układ Sikorski-Majski z 1941 r.

Katastrofa w Gibraltarze

Generał zginął w katastrofie lotniczej w Gibraltarze 4 lipca 1943 r. w drodze powrotnej z Bliskiego Wschodu, gdzie dokonał przeglądu wojsk polskich. Samolot Liberator II AL523 z kilkunastoma osobami na pokładzie runął do morza kilkanaście sekund po starcie. Katastrofę przeżył jedynie czeski pilot Eduard Prchal. Zwłoki generała przetransportowano do Anglii i pochowano na cmentarzu w Newark, okrywając je jedynie wojskowym kocem, a nie mundurem, niezgodnie z przyjętym w takich sytuacjach ceremoniałem. Trumna pozostawała tam do momentu ekshumacji w 1993 r. i przewiezienia na Wawel.

Śmierć Sikorskiego od samego początku wywołała falę kontrowersji. Jako możliwy powód katastrofy wskazywano m.in. przeciążenie samolotu, błąd pilota oraz awarie urządzeń pokładowych. Pojawiły się także teorie spiskowe, według których katastrofa nastąpiła wskutek sabotażu.

W roku 2008 Instytut Pamięci Narodowej przeprowadził własne śledztwo w sprawie katastrofy. Dokonano oględzin szczątków generała. Stwierdzono liczne złamania w obrąbie czaszki, klatki piersiowej i kończyn, co pozwoliło na konkluzję, że zgon nastąpił w wyniku obrażeń na skutek urazu wielonarządowego o znacznej sile, czyli w tym wypadku katastrofy lotniczej. Ostatecznie śledztwo umorzono, a szczątki Sikorskiego, okryte specjalnie uszytym mundurem spoczęły ponownie na Wawelu. Śmierć generała nadal pozostaje owiana tajemnicą. Być może nowe informacje pojawią się po odtajnieniu archiwów brytyjskich, które do połowy lat czterdziestych XXI wieku pozostaną niedostępne dla badaczy.