"Pierwszy grób nieznanego żołnierza odsłonięto w 1920 roku w Paryżu” 

Zamysł upamiętnienia żołnierzy, poległych w czasie I wojny światowej, zrodził się w wielu krajach tuż po 1918 roku. Konflikt ten, ze względu na swą skalę i użycie nowoczesnej, śmiercionośnej technologii wojskowej (np. gazów bojowych) wstrząsnął opinią publiczną na wszystkich kontynentach. Wielu ofiar wojny nigdy nie udało się zidentyfikować.   

Pierwszy grób nieznanego żołnierza odsłonięto w 1920 roku w Paryżu. Z cytadeli w Verdun do Panteonu przewieziono trumnę z prochami bohatera, któremu przez kilka miesięcy oddawano hołd. W styczniu 1921 roku szczątki umieszczono w grobowcu przygotowanym pod Łukiem Triumfalnym.  

Upamiętnienie poległych żołnierzy w Polsce

Starania o budowę podobnego monumentu rozpoczęto także w Polsce. W marcu 1925 r., na placu przed katedrą w Łodzi odsłonięto pierwszy grób nieznanego żołnierza, wykonany wedle projektu Stanisława Kazimierza Ostrowskiego, który równocześnie pracował nad koncepcją artystyczną podobnego grobu w Warszawie.  

 W stolicy już od 1921 roku planowano uczcić pamięć żołnierzy. Powołano specjalny komitet, który miał zająć się realizacją projektu. Jeden z pomysłów przewidywał urządzenie kaplicy w katedrze św. Jana lub postawienie monumentu w okolicach Parku Skaryszewskiego. Warszawiacy krytycznie odnieśli się do tych pomysłów, argumentując, że tego typu pomnik powinien stanąć w bardziej reprezentacyjnym miejscu i zyskać odpowiednią oprawę.  

Od symbolicznej tablicy do narodowego pomnika pamięci

O lokalizacji grobu przesądziły wydarzenia z 2 grudnia 1924 r. Tego dnia o świcie anonimowy darczyńca umieścił u stóp cokołu pomnika ks. Józefa Poniatowskiego na Placu Saskim (dziś Pl. Piłsudskiego) tablicę z napisem: „Nieznanemu żołnierzowi poległemu za ojczyznę”. Mieszkańcy stolicy niemal natychmiast zaczęli składać tam wieńce i kwiaty. Z czasem okazało się, że tablicę ufundowało Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczpospolitej, na czele którego stał Adam hr. Zamoyski.   

To wydarzenie skłoniło wojskowo-rządowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza do przyspieszenia działań. Ostatecznie zadecydowano, że pomnik zostanie umieszczony pod kolumnadą Pałacu Saskiego, w którym miał swoją siedzibę Sztab Generalny Wojska Polskiego. Po rezygnacji z konkursu architektonicznego powierzono prace projektowe rzeźbiarzowi Stanisławowi Kazimierzowi Ostrowskiemu. 

Jego dziełem było przekształcenie środkowych arkad na parterze kolumnady pałacu w Grób Nieznanego Żołnierza. Przestrzeń pod nimi zaaranżował w błyszczących czarnych granitach, a w centrum założenia umieścił płytę ze zniczem i inskrypcją „Tu leży żołnierz polski poległy za Ojczyznę”. Skrywała ona podziemną komorę grobową o ścianach wyłożonych stalą. 

Kompozycję dopełniły ornamenty takie jak: wykute w kamieniu miecze i husarskie skrzydła, metalowe kraty z motywami Orła Białego i polskich odznaczeń wojskowych, a także urny i kandelabry. Na dodatkowych granitowych tablicach wykuto nazwy miejscowości, pod którymi stoczyły się najbardziej pamiętne batalie pierwszej wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. 

Uroczyste odsłonięcie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie

Uroczyste odsłonięcie odbyło się 2 listopada 1925 roku. W czasie ceremonii do grobowca złożono trumnę ze szczątkami niezidentyfikowanego żołnierza, ekshumowanymi z Cmentarza Orląt Lwowskich. Zarówno miasto, jak i konkretne ciało wyłonione zostały w drodze losowania.  

W kwietniu 1925 r. w Ministerstwie Spraw Wojskowych wylosowano pole bitwy. Przygotowano kartki z piętnastoma pobojowiskami: Lwów, Lida, Chorupań pod Dubnem, Chodaczków Wielki i Nastasów, Borkowo pod Nasielskiem, Wólka Radzymińska, Sarnowa Góra, Przasnysz, Komarów, Hrubieszów, Kobryń, Dytiatyn pod Haliczem, Brzostowica Murowana, Obuchowo pod Grodnem, Krwawy Bór pod Papiernią. Ogniomistrz Józef Buczkowski, najmłodszy kawaler Orderu Virtuti Militari (uhonorowany krzyżem srebrnym) wylosował Lwów.  

Na Cmentarzu Orląt Lwowskich dokonano ekshumacji nieznanego żołnierza. Z mogił wydobyto trumny, a Jadwiga Zarugiewiczowa, matka poległego żołnierza, wybrała jedną z nich. Po otwarciu trumny okazało się, że spoczywał w niej ochotnik, lat około czternaście, który poległ w walkach o przynależność Lwowa, stoczonych w 1918 i 1919 roku, między odradzającą się Polską a Zachodnioukraińską Republiką Ludową. Jego prochy złożono uroczyście w Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie.  

Zniszczenie Pałacu Saskiego i powojenna odbudowa narodowego mauzoleum

W czasie II wojny Niemcy wysadzili Pałac Saski wraz z kolumnadą, której fragmenty przysypały grobowiec. Już w 1945 roku zapadła decyzja o odbudowie pomnika. Trzy parterowe arkady, w których się mieści, stanowią jedyny odtworzony element Pałacu Saskiego. Na tle gęstwiny drzew sąsiadującego parku zrekonstruowana część jawi się jako dramatyczne wspomnienie zniszczeń wojennych. 

Powojenny wystrój monumentu różnił się nieco od oryginalnego. Pomiędzy arkadami od strony Ogrodu Saskiego umieszczono ozdobną kratę z orłem projektu Henryka Grunwalda. Po 1989 roku projekt ponownie zmodyfikowano, przywracając oryginalne tablice, a także dodając wiele nowych. Obecnie upamiętniają bitwy i potyczki stoczone między 972 a 1945 rokiem. 

Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie – 100 lat pamięci i historii

Grób Nieznanego Żołnierza pozostaje w centrum narodowej symboliki i stanowi tło dla państwowych uroczystości. Jest także często odwiedzany przez turystów, podziwiających ceremonialną zmianę warty prowadzoną przez całą dobę przez żołnierzy z Pułku Reprezentacyjnego Wojska Polskiego. 

W 2023 r. zostały ogłoszone wyniki konkursu na odbudowę zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego, czyli pałaców Saskiego i Brühla, na podstawie zachowanych materiałów archiwalnych, planów i fotografii. W ich wnętrzach, dostosowanych do nowych potrzeb, swoją siedzibę znajdą m. in.: Senat RP, Mazowiecki Urząd Wojewódzki oraz instytucje kulturalne i edukacyjne. Plany przewidują także rekonstrukcję Grobu Nieznanego Żołnierza.   

Złota moneta z warszawskim Grobem Nieznanego Żołnierza

W ofercie Skarbnicy Narodowej dostępna była złota moneta, upamiętniająca poległych w walce o niepodległość. Monetę wybito z czystego złota próby 999/1000, w najwyższej jakości menniczej. Awers ukazywał Grób Nieznanego Żołnierza, a rewers zdobił herb emitenta – Gibraltaru.

Podsumowując, Grób Nieznanego Żołnierza od stu lat pozostaje jednym z najważniejszych symboli polskiej pamięci narodowej – miejscem, w którym historia, patriotyzm i ofiara spotykają się w milczącej refleksji. Od chwili jego odsłonięcia w 1925 roku przetrwał wojnę, zniszczenie i odbudowę, stając się trwałym świadectwem bohaterstwa tych, którzy oddali życie za Ojczyznę. Pomnik ten nie tylko przypomina o przeszłości, lecz także wciąż łączy pokolenia w hołdzie dla bezimiennych obrońców Polski.

Grób nieznanego żołnierza w Warszawie - najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi 

Gdzie znajduje się grób nieznanego żołnierza w Warszawie?

Grób Nieznanego Żołnierza znajduje się w centrum Warszawy na placu Piłsudskiego. Mieści się pod trzema ocalałymi arkadami dawnej kolumnady Pałacu Saskiego, przy Ogrodzie Saskim.

Jak powstał Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie?

Grób Nieznanego Żołnierza powstał po I wojnie światowej jako polska odpowiedź na europejskie upamiętnienia bezimiennych poległych. Po symbolicznej tablicy ustawionej w 1924 r. przy pomniku ks. Poniatowskiego zdecydowano o lokalizacji pod kolumnadą Pałacu Saskiego i zlecono projekt rzeźbiarzowi Stanisławowi K. Ostrowskiemu. Wylosowano pole bitwy (Lwów), a Jadwiga Zarugiewiczowa wybrała trumnę nieznanego obrońcy, którego prochy uroczyście złożono 2 listopada 1925 r. podczas odsłonięcia pomnika.

MB