Przeprowadzaną przez profesjonalistów ocenę jakości monet nazywamy gradingiem. Dokonuje się jej według oficjalnych, międzynarodowych kryteriów określających stopień zachowania numizmatów. Celem badania jest wskazanie, jak znacznie obecny stan monety odbiega od stanu, w którym opuściła ona mennicę. Ocenia się w ten sposób zarówno monety bite współcześnie, jak i zabytkowe.
Od czego zależy jakość monety
Monety o najwyższym stopniu zachowania to takie, które nie odniosły żadnych, najmniejszych nawet uszkodzeń po opuszczeniu prasy menniczej. Podczas gradingu odnotowywane są wszystkie rysy i inne uszkodzenia mechaniczne na powierzchni, a także bokach monety. Niepożądany jest osłabiony połysk i zanieczyszczenia. Sprawdzana jest także autentyczność monety oraz ewentualne uszkodzenia odniesione podczas czyszczenia – mycie nie może poprawić stanu zachowania monety, może natomiast zdecydowanie go pogorszyć.
Moneta "Polski Husarz" - przykład numizmatu w menniczym stanie zachowania.
Na czym polega grading
Badania dokonują numizmatycy z wieloletnim doświadczeniem. Firmy świadczące kolekcjonerom usługi gradingowe są aktywne na światowych rynkach od lat 70. XX w.; obecnie działają one także w Polsce. Podczas gradingu eliminuje się monety fałszywe, skorodowane oraz takie, które były chemicznie czyszczone. Następnie ocenia się ich stan zachowania. Profesjonalny grading zakończony jest wydaniem certyfikatu jakości oraz zapakowaniem monety w specjalne opakowanie – tzw. slab. Dzięki temu moneta będzie w przyszłości chroniona przed szkodliwym działaniem środowiska.
10 złotych z 1966 r., przykład monety w znakomitym stanie menniczym - II
Skala stanu zachowania monet
Największe firmy gradingowe stosują skalę Sheldona, opracowaną w 1949 r. przez amerykańskiego numizmatyka dr. Williama Herberta Sheldona. Stała się ona podwaliną wielu podobnych gradacji stosowanych na całym świecie. Najczęściej spotykana na polskich aukcjach numizmatycznych skala stanu zachowania monet została opracowana przez Edmunda Kopickiego na podstawie katalogów amerykańskich. Wyróżniamy w niej 7 stanów zachowania monet:
I – stan menniczy – monety nie naznaczone żadnymi uszkodzeniami powstałymi w procesie produkcji ani po nim.
II – stan znakomity – dopuszczalne minimalne defekty powstałe w mennicy lub transporcie, monety nie powinny jednak nosić znamion użytkowania; nie były przeznaczone do obiegu lub zostały z niego wycofane przed trafieniem na rynek.
III – stan bardzo piękny – dopuszczalne nieznaczne uszkodzenia wynikające z użycia w obiegu: drobne rysy, nieznaczne starcie wyższych partii rysunku.
IV – stan piękny – zauważalne ślady zużycia nie wpływające na czytelność rysunku oraz legendy monety.
V – stan bardzo dobry – znaczne zużycie; elementy rysunku i napisów mogą być nie w pełni czytelne, niemniej możliwa jest pełna, jednoznaczna identyfikacja monety.
VI – stan dobry – rysunek i legenda monety częściowo nieczytelne, jednak wciąż możliwa identyfikacja monety na podstawie oceny jej składu, masy, średnicy itd.
VII – stan zły – niemożliwa jednoznaczna identyfikacja monety.
Nienaruszone monety bite stemplem lustrzanym (charakteryzującym się silnie błyszczącym tłem i matowym rysunkiem) umieszczane są niekiedy powyżej stanu I – ich wartość jest najwyższa. Na aukcjach numizmatycznych rzadko spotyka się monety o stanie zachowania poniżej bardzo pięknego.
2 złote z 1823 r. - moneta w pięknym stanie menniczym - IV
Inne kryteria
Oprócz stanu zachowania monety ocenie poddawane są dodatkowo jakość jej wybicia oraz rzadkość występowania. Jakość bicia jest istotna przede wszystkim dla monet zabytkowych, wykonanych przy użyciu ręcznych stempli lub prymitywnych maszyn. W obu wypadkach skutkowało to nieprecyzyjnym oddaniem rysunku monety. Także kształt monet często nie był idealnie okrągły.
W wypadku monet kruszcowych istotna jest próba, czyli zawartość metalu szlachetnego w składzie monety. I tak próba 999 oznacza, że moneta zawiera 99% czystego kruszcu, a próba 999,9 (odpowiadająca 24-karatowemu, czyli najczystszemu złotu) zawiera 99,9% złota i tylko 0,1% zanieczyszczeń – jest to najwyższy możliwy do osiągnięcia stopień czystości kruszcu.